ریزگرد و مالچ پاشی

گرد و غبار در ادبیات علمی گسترش ذرات منفصل خاک در جو است که میدان دید افقی را به کمتر از  1کیلومتر می رساند. این پدیده به علت موقعیت جغرافیایی نوار مرزی ایران را که جزیی از مناطق مستعد رخداد این پدیده است تحت تاثیر قرار می دهد ضمن اینکه یک مکانیسم و سازو کاری به لحاظ الگوهای فشار و جریانات اتمسفری برای شکل گیری این پدیده مورد نیاز است اما به زبان عامیانه باید اظهار داشت که شرایط شکل گیری بارش و گرد و غبار تقریبا مشابه است و در نبود رطوبت کافی در جو گرد و غبار یا گاهاً طوفان گرد و غبار شکل می گیرد. حتما مقاله کاربردی ریزگرد و مالچ پاشی را تا انتها مطالعه بفرمایید.

ریزگرد و مالچ پاشی

گرد و غبار اثرات گسترده و همه جانبه ای رابر زیست بشر دارد و به علت اهمیت و تاثیر آن همواره محققان و مسئولان در پی چاره جویی برای این مسئله از جوانب مختلف و دیدگاه های گوناگون بوده اند. کانون‌های خارجی ریزگرد را غرب عراق، شرق اردن، سوریه، ‌عربستان و صحرای آفریقا(بخشی که متعلق به مصر است) دانست وقطر ریزگردهای وارد شده از این کانون‌ها به ایران کمتر از یک هزارم میلی‌متر است و می‌‎تواند هزاران کیلومتر از سطح بلند شود.

ایران در کمربند خشک جهان قرا گرفته است دراین مناطق میزان تبخیر و تعرق بسیار بیشتر از بارش های اسمانی است باد یکی از عوامل مهم وقوع فرسایش و تشکیل نهشته های بادی در مناطق خشک است تپه های شنی شکل مهم نهشته های بادی هستند که غالبا در بیابان ها تشکیل می گردند. در حال حاضر گسترش فرسایش بادی یکی از مهمترین تهدید طبیعی در مناطق خشک و نیمه خشک کشور محسوب می شود کاربرد مالچ ها نفتی در کنار مصرف سایر مواد شیمیایی پلیمر انجام اقداما ت بیولوژیکی تقویت پوشش گیاهی ، مکانیکی بادشکن و غیره و مدیریتی خاکورزی و غیره در مهار فرسایش بادی و تثبیت شن های روان می تواندموثر باشد.

مالچ های نفتی به مواد یا فراورده های سنگین نفتی اطلاق می شود که به منظور جلوگیری از فرسایش خاک تثبیت شن های روان و افزایش محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند. مالچ های نفتی در اثر پاشش برروی تپه های شنی فعال به صورت فیلم نازک تیره رنگ قرارگرفته که ذرات لایه سطحی را به هم چسبانده و لایه ای مقاوم نسبت به فرسایش بادی را به وجود می اورند.

علل تشدید و گسترش پدیده گرد و غبار چیست؟

گسترش و کنترل این مسئله نیازمند رایزنی های فراملی و تدوین و اجرای سیاست های داخلی در ابعاد دولتی و مردمی است.پس از حمله آمریکا به عراق درسال 2003 و اوج جنگ های خاور میانه وهمسایگان ایران شدت این رخداد به وضوح در مرزهای غربی ایران قابل مشاهده است لذا سیاست های میان کشور در تشدید و یا کاهش آن همچنین تشدید تغیر اقلیم متاثر از اقدامات انسانی مانند تغیر کاربری ها ،حذف فضای سبز ،سد سازی های بی رویه نقش اساسی دارد. ما در مقاله ریزگردها و مدیریت آن در مورد روش های اندازه گیری آن صحبت کرده ایم.

راه حل های مقاله با گرد و غبار

راه حل های مقابله با این پدیده در دو دسته قبل وقوع و هنگام وقوع تقسیم میشود:

الف-قبل وقوع رخداد گرد و غبار:

اقدامات این دسته به طور وسیع تر درکشورهای توسعه یافته مشاهده می شود که میتوان به گسترش فضای سبزدر قالب کاشت گیاهان حفاظتی و مقاوم،مالچ پاشی، توسعه آب نما ها در شهرهای در معرض گرد و غبار،آموزش های مقابله با این پدیده در نظام آموزشی و از همه مهمتر اقدامات سازگارانه در راستای افزایش تاب آوری با این پدیده که سازمان جهانی آب و هوا شناسی در سال2021این اقدام را بعنوان سرلوحه اقدامات مقابله با گرد و غبار اعلام نمود .

ب-اقدامات سازگارانه

مانند اجبار استفاده از پنجره های دوجداره در مناطق مستعد تا در زمان رخداد گرد و غبار منجر به تعطیلی ادارات و ضرر اقتصادی به دولت نشود،تجهیز منازل به دستگاه تصفیه هوا، توجه به حقابه های بین المللی،تعیین ردیف بودجه برای مقابله با این پدیده آب مجازی،اقدام در زمینه مقابله با گرد و غبار مانند استفاده از انرژی های سالم همچون صفحه های خورشیدی در کاربری های ادارای و مسکونی که به اقتصاد خانوار نیز کمک می کند و بسیاری اقدامات در ظرفیت متن نمی گنجد.

مالچ پاشی راهکار تثبیت کننده یا خطر آفرین

اولین راهکار برای تثبیت گردو غبار که به ذهن همه خطورمی کند مالچ پاشی است.خاک‌پوش یا مالچ که برای هدف‌هایی مانند تثبیت شن‌های روان در اراضی بیابانی استفاده می‌شود.اصولاً در علوم جنگل خاکپوش به معنی پوشش سبک و نرم سطح خاک است که باعث حذف یا کاهش رقابت گیاهان علفی رقیب، مهاجم و ناخواسته می‌شود.در کشاورزی کاربرد خاک‌پوش به این شکل است که سطح خاک را با لایه‌ای از کاه، خاک‌اره، برگ، ورقه پلاستیکی، خاک سست و… می‌پوشانند تا خاک یا ریشه گیاهان کاشته‌شده از آسیب باران، سله‌بندی، یخبندان، تبخیر و فرسایش محافظت شود.استفاده از مالچ بعنوان یک نوع پوشش مناسب برای خاک اطراف درختان یا فضای سبز باعث جلوگیری از تبخیر آب در اعماق و سطح زمین می شود ، این کار برای آن است که از مصرف بی رویه آب جلوگیری شود تا آب زیادی، برای باغات و فضای سبز هدر نرود.درمالچ های نفتی امولسیونی، پایداری امولسیون مهم بوده و باید از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.مالچ های نفتی باید از تبخیر آب سطح زمین جلوگیری کنند و در مقابل مانع نفوذ آب به داخل خاک نشوند.

انواع مالچ

مالچ تثبیت کننده شن های روان، این نوع مالچ که مستقیماً از اتمسفریک پالایشگاه بدست می آید دارای ویسکوزیته ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ است.
مالچ هایی که برای احیاء زمین های فرسایش یافته استفاده می شود به مالچ امولسیونی معروف است. این نوع مالچ با مواد امولسیون کننده مخلوط شده است.

نوع دیگر مالچ برای جلوگیری از نفوذ آب به داخل زمین استفاده می شود این نوع مالچ با مواد قیری و چسبنده مخلوط شده است و برای عایق کردن نهرهای آب استفاده می شود.

مالچ چند درجه ای نوعی دیگر از مالچ های نفتی است و دارای مواد افزودنی می باشد، این نوع مالچ را می توان در تمام موارد فوق استفاده کرد.

انواع مالچ طبیعی و مصنوعی

خاک‌پوش طبیعی، از جمله مالچ‌های طبیعی می‌توان به لاش‌برگ، بقایای گیاهی مثل گیاهان علفی بریده‌شده، کاه، خاک‌اره و برگ یا پوست گیاهان اشاره کرد.

خاک‌پوش مصنوعی، از جمله مالچ‌های مصنوعی که معمولاً دوام بیشتری دارند، می‌توان به ماده چسبنده گرفته‌شده از مواد نفتی،پوشش‌های ساخته‌شده از سلوفان(ماده پلاستیکی با پایه گیاهی)، پشم‌شیشه، فویل فلزی، کاغذ، خرده لاستیک، پلاستیک یا فیبر اشاره کرد.

استفاده از مالچ نفتی بعنوان راهکار کاهش گرد و غبار در مناطق مستعد این مخاطره مطرح است که علی رغم بازدهی سریع در بلند مدت خطر آفرین است و علاوه بر نابودی خاک و آب و موجب نابودی پوشش گیاهی و موجودات آن مناطق نیز می‌شود.

مالچ های نفتی و اثرات آن

اولین اقدام مالچ پاشی در ایران به سال 1342 و منطقه‌ بوئین زهرا برمیگردد مالچ‌های نفتی را دارای معایب متعددی دانست و اظهار کرد: پاشش مالچ نفتی خیانت به محیط زیست است به دلایلی چون:
-یک ماده نفتی است و برای تولید مالچ ابتدا نفت باید به قیر تبدیل شود که در این صورت نیاز به احداث کارخانه داریم
-قیر سفت است که برای شل کردن آن در کارخانه از طریق ترکیب 50 درصد آب، 48 درصد قیر و 2 درصد ماده ممزوج کننده این مشکل رفع می‌شود
– نیاز به ماشین‌های مخصوص برای مالچ پاشی است و بعد از پاشش به نظر می‌رسد که سراسر منطقه سوخته است
-انتشار بوی نفت سوخته که برای سلامت مضر است
-مشکل دیگر مالچ نفتی رنگ سیاه آن است، و به همین علت گرمای زیادی را جذب میکند و باعث می‌شود تا روی سطحی که مالچ پاشیده شده، دما بسیار بالا رود و برشرایط بیولوژیک خاک و موجوداتی که در آن هستند، تاثیرات نامطلوبی بگذارد. رنگ این ماده سبب می شود ضریب حرارتی را افزایش می‌دهد که باعث از بین رفتن حشرات و گیاهانی نظیر «دم گاوی» منطقه می‌شود
-اگر مالچ ها در سطح خاک پاشیده شود ممکن است باعث از بین رفتن پوشش گیاهی شود وهمچنین هوادهی به ریشه گیاهان و رشد مجدد آنها را بعضاً تحت تاثیر منفی قرار می دهند و به همین علت استفاده از آنها در برخی از محیط های طبیعی بسیار نگران کننده می باشد.
– این ماده حاوی فلزات سنگین مانند سرب است
– در صورتی که یکسان پاشیده نشود در مناطق دارای تپه‌های ماسه‌ای موجب سیلاب می‌شود و این اتفاقی است که در آران و بیدگل رخ داده بود
-پس از 3 سال اثر آن از بین می‌رود و بعد از 3سال شبیه دود بخاری پخش می شود و سرطان زاست
-یکی دیگر از مشکلات اصلی مالچ نفتی این است که ترکیبات فرار تولید می‌کنند و این ترکیبات فرار اکثراً ترکیبات گوگردی و آروماتیکی هستند که برای ساکنان آن منطقه می‌توانند مشکل «بو» و حتی مشکلات «تنفسی» ایجاد کنند.
بسیاری از کارشناسان محیط زیست معتقدند مالچ‌پاشی، فرار از فرسایش خاک به‌قیمت نابودی محیط زیست است، البته که در صورت استفاده از انواع دیگر مالچ‌ها از جمله “مالچ رسی” می‌توان از این روش در جلوگیری از پخش ریزگردها بدون آسیب به محیط زیست استفاده کرد.
کارشناسان محیط زیست دلایلی از جمله از بین رفتن پوشش گیاهی, بالا رفتن ضریب حرارتی زمین, تلف شدن حیوانات, تولید زباله‌های صنعتی, نابودی خاک و وزش بادهای سمی و صرف هزینه و بودجه سنگین برای اجرایی شدن این پروژه‌ها را دلیل مخالفت خود با مالچ نفتی عنوان می‌کنند و معتقدند که مالچ‌پاشی باید آخرین راهکار مقابله با گرد و غبار باشد.

پیشنهادات جایگزین مالچ نفتی برای کاهش ریزگرد

راهکار بهتر برای مقابله با گرد و غبار استفاده از مالچ شنی- ماسه‌ای است. به این ترتیب که در تانکرها مخلوطی از آب (50 درصد)، رس (35 درصد ) و ماسه (15 درصد) ترکیب و بتن شنی ماسه‌ای تولید و در کانون‌های شن و ماسه پاشیده شود.
براساس اعلام سازمان ملل برای تثبیت ریزگرد باید ماده اولیه آن در محل وجود داشته باشد، ارزان باشد، فاقد آلودگی‌های زیست‌محیطی و یک بار برای همیشه باشد. مالچ‌های زیستی را خیانتی به محیط زیست است چند طرح زیستی در زمینه تولید مالچ‌های زیستی پلیمری از سوی شرکت‌های دانش بنیان اجرایی شده که برخی از آنها به مدت 6 ماه دوام دارند و از سوی دیگر این مالچ‌ها حاوی کلروکلیسیم است که این ماده رطوبت هوا را می‌گیرد از این رو منجر به خشک شدن گیاه می‌شود ضمن آنکه عمر مفید آن تا زمانی است که باران نبارد.
اینکه ریگ می‌تواند یک بار برای همیشه قادر به تثبیت سن و ماسه ‌شود، اظهار کرد: ریگ دارای دانه‌های درشت به اندازه بادام است و در طبیعت به وفور یافت می‌شود و برای تولید آن نیاز به احداث کارخانه نداریم و حتی اگر این روش 4 برابر نسبت به سایر روش‌ها گران‌تر باشد اقتصادی است چون علاوه بر آنکه مسایل زیست محیطی را ندارد، یک بار برای همیشه است.
راهکار دیگر استفاده ازمالچ های آلی مانند ویناس است ویناس از پسماند نهایی کشت و صنعت نیشکر به دست می آید که از ویناس بعنوان کلید سبز کنترل گرد و غبار در مطالعات نام برده می شود به لحاظ عملکرد مشابه مالچ نفتی است اما تبعات منفی و اثرات سو برمیکرو ارگانیسم ها و محیط زیست را ندارد.
کاشت گیاهان حفاظتی در برابر حرکت ماسه های روان وکمربند سبز نیز از راهکارهای کاربردی است به شرطی که سیستم سینوپتیکی گردو غبار بالاتر از1600متر ارتفاع نداشته باشد.
در نهایت امر بهترین راهکار اقدامات سازگارانه است که واکنش های ناشی ازآسیب گردو غبار راکه در یک حالت غیر عادی و رناگهانی رخ می دهد را کاهش می دهد.

آموزش زیر میتواند برای شما مفید باشد:

شناسایی و پایش سری زمانی گرد و غبار با تصاویر مودیس (MODIS) در گوگل ارث انجین

نویسنده:

شیما شکری ، دانشجوی دکتری دانشگاه خوارزمی تهران